Drodzy uczestnicy Mszy św. w dniu uroczystości Najświętszej Maryi Panny, Królowej Polski, a także w dniu święta naszego państwa z racji ustanowienia pierwszej ustawy zasadniczej sprzed 233 laty!
*
Słyszeliśmy przed chwilą fragment z księgi Apokalipsy św. Jana (12). Znajduje się ona na końcu zestawu pism Nowego Testamentu. Niewiasta, kobieta brzemienna, która oczekuje na narodziny dziecka została przedstawiona w perspektywie kosmicznej. Stąd słońce, gwiazdy, księżyc. Niewieście, a przede wszystkim jej potomkowi zagraża smok, który pragnie zniszczyć owoc jej łona. Jak odczytać ten obraz? Jak go rozumieć? Otóż w Biblii występuje figura niewiasty oraz paralela Ewy i Maryi. Jednej i drugiej niewieście towarzyszy jak cień zagrożenie. Pierwszej wąż w raju, drugiej smok apokaliptyczny.
Każdemu człowiekowi towarzyszy zło i niebezpieczeństwo. Wąż i smok są symbolem zła w historii, które ujawnia się, ukazując swój demoniczny i diaboliczny charakter. My także żyjemy w świecie różnorakich zagrożeń i niebezpieczeństw. Pojawiają się one na płaszczyźnie życia osoby, społeczeństwa, ale także narodów i państw. Są to na przykład demony wojny.
**
W XVI wieku Rzeczypospolita była państwem silnym i atrakcyjnym dla obcych. Stanowiła azyl dla prześladowanych z racji religijnych. Później jednak przyszły procesy zastoju gospodarczego, militarnego oraz politycznego. Sąsiednie państwa umacniały się i zaczęły ingerować w sprawy Królestwa Polskiego. Stosowały przekupstwo osób znaczących, a z czasem także szantaż i przemoc. W rezultacie doszło do pierwszego rozbioru Polski. Był częściowym zaborem naszych ziem. Wówczas to, w 1772, Prusy Królewskie, w tym także Elbląg, znalazły się pod obcą władzą. Musiały upłynąć prawie dwie dekady, gdy bardziej świadome środowiska Polaków, rozumiejące sytuację polityczną i równocześnie nastawione patriotyczne, podjęły zdecydowane działania, aby zatrzymać procesy chaosu, rozkładu, zastoju oraz zacofania w naszym państwie. Chodziło o to, aby państwo polskie unowocześnić i nie dopuścić do całkowitego zawłaszczenia przez Rosję, Prusy, ale też i Austrię. Udało się jednak zwołać polski parlament, nazwany później Sejmem Czteroletnim, który podjął próbę przygotowania reform dla umocnienia państwa. Postanowiono zwiększyć liczebność polskiego wojska, ustalono zmiany w regulaminie sejmowym, tak aby przyjmować nowe uchwały większością głosów, zniesiono przeto „prawo weta”. Zrezygnowano z wolnej elekcji władcy, a wprowadzono monarchię dziedziczną. Poza tym przyjęto trójpodział władz, zgodnie z duchem myśli politycznej epoki oświecenia. Rozdzielono władzę ustawodawczą od wykonawczej i od sądowniczej. Konstytucja dawała gwarancję wolności religijnej wyznaniom funkcjonującym w Rzeczypospolitej, to jest: unitom, prawosławnym, Ormianom, protestantom, Żydom, wyznawcom islamu (Tatarom), Karaimom. Wśród nich pierwszeństwo przyznawała religii katolickiej. Uznano prawa nabyte mieszczan. Nie rozwiązano jednak kwestii włościan, chłopów, chociaż państwo zobowiązywało się do opieki nad nimi.
Zostało poszerzone pojęcie narodu. Stanowiła go odtąd nie tylko szlachta, ale mieszczanie i pracujący na roli. Konstytucja została uchwalona dnia 3 maja 1791 roku. Spotkała się jednak z dużym niezrozumieniem i sprzeciwem. Likwidowała bowiem wiele przywilejów szlachty. Budziła zaniepokojenie oraz protest państw sąsiednich. Przeciwnicy Konstytucji znaleźli poparcie carycy Katarzyny. W porozumieniu z nią zawiązali konfederację w Targowicy w rok po ogłoszeniu Konstytucji. W rezultacie doszło do wojny domowej. Efektem zamieszania wewnątrz kraju i sporów był drugi rozbiór Polski w 1793 roku, a potem w 1795 rozbiór ostateczny trzeci. Wówczas to państwo polskie przestało istnieć.
Postępująca słabość pierwszej Rzeczypospolitej w wieku XVII i XVIII, wyrażająca się w zaniedbaniu modernizacji państwa, doprowadziła do utraty niepodległości na 123 lata. Dopiero po I wojnie światowej, w 1918 roku, Polska odzyskała nieodległość.
Historia surowo ocenia polskie elity polityczne, które nie dbały o dobro wspólne, ale o własne partykularne interesy. Krytyka ta dotyka egoizmu części magnaterii, szlachty oraz duchowieństwa. Zaniedbanie refleksji politycznej, bezkrytyczne przekonanie o własnej potędze i bezpieczeństwie, doprowadziły pierwszą Rzeczypospolitą do upadku. Pierwsza ustawa zasadnicza przyszła zbyt późno. Brakowało odpowiedniego społecznego zaplecza dla niej. Pomimo tego, że była dokumentem nowoczesnym na swoje czasy, to jednak nie mogła spełnić swojej roli. Za późno już było na jej recepcję i wprowadzenie w życie jej ustaleń.
***
Żyjemy w innej sytuacji historycznej, od tej w epoce rozbiorowej. Niemniej sytuacja geopolityczna jest równie trudna. Odpowiedzialność za dobro wspólne jakim jest państwo polskie, dziedzictwo materialne i kulturowe narodu, spoczywa na nas wszystkich, choć w różnym stopniu, gdyż w zależności od pełnionych zadań. Ostatecznie odpowiedzialność za losy państwa ponoszą wszyscy obywatele, choć w różnym zakresie i stopniu.
IV przykazanie Dekalogu zobowiązuje do czci ojca i matki. Ks. Piotr Skarga, kaznodzieja sejmowy w XVI wieku, a także Jan Paweł II przypominali nam z naciskiem, że ojczyznę należy szanować i troszczyć się o nią jak o własną matkę.
Troska o ojczyznę nie jest chorobą umysłu i emocji. Nie musi też przyjmować form chorobliwych takich jak szowinizm, nacjonalizm i pogarda dla innych.
Ziemia ojczysta, jej dzieje, język matki, naród, religia, społeczeństwo, kultura, instytucje państwa stanowią dobro wspólne. Należy je szanować i pielęgnować jak matkę.