Diecezja elbląska jest jedną z 2936 diecezji Kościoła katolickiego. Jako Kościół partykularny [lokalny] jest częścią Kościoła uniwersalnego [powszechnego]. Pierwotnie termin „diecezja” był nazwą jednostki administracji terytorialnej w cesarstwie rzymskim. Po edykcie mediolańskim Kościół dostosował się do istniejącego podziału administracyjnego i przejął obowiązujące nazewnictwo.
Diecezja w rozumienia prawa Kościoła to terytorium, na którym mieszkają wyznawcy Jezusa Chrystusa: świeccy, konsekrowani i duchowni, związani prawnie z urzędem i osobą biskupa. Mówiąc o diecezji używano także określenia „biskupstwo” [np. biskupstwo elbląskie].
Za podstawę dla opisania Kościoła, także partykularnego, przyjmuje się dziś najczęściej następujące określenia: lud Boży, Ciało Chrystusa oraz świątynia Ducha Świętego. Zostały one wybrane z wielu innych, występujących w Piśmie Świętym i w nauczaniu Ojców Kościoła [tradycji Kościoła]. Do bardziej współczesnych określeń i charakterystyk Kościoła należą: rozpowszechnione przez papieża Jana XXIII sformułowanie „Matka i Nauczycielka”, a także obraz, którym posługuje się papież Franciszek „Kościół to szpital polowy”.
Jako społeczność Kościoła elbląskiego należymy do ludu Boga, który On gromadzi w historii ze wszystkich narodów. Jesteśmy też częścią Ciała Chrystusa. Zmartwychwstały jest Głową żywego organizmu: złożonego, skomplikowanego, cierpiącego, poranionego, dotkniętego poważnymi chorobami. Jako społeczność diecezjalna jesteśmy miejscem, w którym ujawniają się dary Ducha Świętego, Jego charyzmaty udzielane konkretnym osobom dla dobra innych. Wśród darów Ducha najważniejszym jest miłość Boża, którą Duch Święty rozlewa w naszych sercach [Rz 5, 5].
Apostoł Paweł napisał w liście do Rzymian, że „nikt z nas nie żyje dla siebie… żyjemy dla Pana; jeżeli zaś umieramy, umieramy dla Pana” [Rz 14, 7]. Wyznawca Chrystusa nie żyje dla siebie. Żyjemy, powinniśmy żyć dla drugich, dla innych. Także Kościół nie żyje dla siebie, ale dla innych. Nie żyje po to, aby rozwijać i umacniać swoje struktury i instytucje, aby zabezpieczać swój stan posiadania. Kościół żyje dla innych. Celem i sensem Jego istnienia jest zdążanie ku Bogu poprzez historię i w historii świata. Jego celem jest bycie znakiem Boga wśród narodów. Celem Kościoła jest również promocja, obrona i ochrona osoby ludzkiej: jej godności, praw i rozwoju. Zadaniem Kościoła powszechnego i partykularnego jest budowanie wspólnoty ludzkiej, wspólnot ludzkich, ze świadomością wiary, że „oczekujemy nowych niebios i nowej ziemi” [por. 2 P 3, 13], że zmierzamy przez czas i teraźniejszość ku wieczności z Bogiem. Zasadniczy cel Kościoła znajduje się poza Nim.