Foto (M. Jaworski): współczesny obraz bł. Doroty z Mątów w katedrze elbląskiej, autor obrazu - Józef Łapiński (zm. 2004).
Litania do bł. Doroty z Matów: TUTAJ! Film o bł. Dorocie: TUTAJ!
Dorota urodziła się 25 stycznia 1347 r. w Mątowach Wielkich (wówczas Gross-Montau) k. Malborka jako siódme z kolei dziecko. Ochrzczona została 6 lutego w miejscowym, do dzisiaj istniejącym kościele [foto powyżej]. Jej rodzice, osadnicy holenderscy: Wilhelm i Agata, cieszyli się szacunkiem otoczenia. Dorota od najmłodszych lat podejmowała intensywną pokutę i przeżywała stany mistyczne.
Pod presją rodziny w roku 1363 wyszła za mąż za starszego od niej płatnerza gdańskiego, Adalberta. Zamieszkała w Gdańsku prowadząc intensywne życie duchowe mimo obowiązków żony i matki (8 dzieci zmarło w czasie epidemii). Z jedyną żyjącą córką Gertrudą (mniszką) prowadziła korespondencję na tematy ascetyczno-mistyczne. Znosiła też z pokorą cierpienia doznawane ze strony męża, jego gwałtowny i porywczy charakter oraz niezrozumienie jej pobożności i praktyk ascetycznych. Przez heroiczną cierpliwość i łagodność żony, Adalbert podjął drogę nawrócenia. W roku 1384 Dorota pielgrzymowała samotnie do Akwizgranu, a potem wspólnie z mężem do słynnego sanktuarium Matki Bożej w Einsiedeln (Szwajcaria); kolejna pielgrzymka miała miejsce w latach 1385-1387. W czasie pielgrzymowania Doroty do Rzymu (1389-1390) na rok jubileuszowy, ogłoszony przez papieża Urbana VI, zmarł jej mąż.
Po powrocie z Rzymu, za radą spowiednika, Dorota będąc już wdową zamieszkała w Kwidzynie (stolica diecezji pomezańskiej, niem. Marienwerder), by korzystać z kierownictwa duchowego wybitnego teologa (niegdyś profesora Uniwersytetu w Pradze) i prepozyta kapituły kwidzyńskiej kanonika Jana (Johannes Marienwerder). On też poparł u biskupa pomezańskiego prośbę Doroty o pozwolenie na całkowite odcięcie się od świata przez zamurowanie w celi (rekluzorium) przy tamtejszym kościele katedralnym. Po półrocznej próbie Dorota otrzymała zezwolenie. 2 maja 1393 r. uroczyście wprowadzono ją do celi wymurowanej w kościele od strony prezbiterium katedry. Przez okno podawano jej Komunię świętą; przez okno również kontaktowała się z ludźmi, którzy przychodzili z prośbą o modlitwę i poradę. Jako pustelnica (rekluza), w celi tej przebywała 14 miesięcy. Zmarła 25 czerwca 1394 r. Jej grób znajdował się pierwotnie w podziemiach katedry św. Jana Ewangelisty w krypcie biskupów. W kilka miesięcy potem przeniesiono jej ciało do specjalnie zbudowanej krypty, a nad grobem wzniesiono ołtarz. Przy grobie Doroty modlił się król Władysław Jagiełło po zwycięstwie pod Grunwaldem (1410). Sława jej objęła całe terytorium krzyżackie i przeszła do Polski, Niemiec i Czech. (foto poniżej: jedno z najstarszych przedstawień Doroty z Mątów z 1492 r.)
Przy grobie Doroty miały miejsce liczne uzdrowienia i nawrócenia. Z polecenia biskupa pomezańskiego i wielkiego mistrza krzyżackiego, spowiednik i kierownik duchowy Doroty, Jan z Kwidzyna, napisał jej żywot w języku łacińskim i niemieckim (współcześnie przetłumaczony na jęz. polski przez bp. prof. Juliana Wojtkowskiego). Jan z Kwidzyna spisał również jej objawienia i wyznania w księdze pt. "Septylium", czyli siedem łask szczególnych, jakie miała od Boga otrzymać Dorota. Proces kanonizacyjny, w którym zeznawało 257 świadków, odbył się w Kwidzynie w latach 1404-1405, zaś jego akta zaginęły w Rzymie. Próby jego wznowienia podejmowali: w 1485-86 bp pomezański J. Kierstani oraz w 1637 bp chełmiński Jan Lipski, który polecił czcić Dorotę z Mątowów wraz z Jutą z Chełmży jako patronki Ziemi Pruskiej, a przede wszystkim diecezji chełmińskiej i pomezańskiej. Bp warmiński Maksymilian Kaller w 1935 r. na polecenie Kongregacji Obrzędów powołał diecezjalną komisję w sprawie beatyfikacji Doroty. Petycję przesłaną do Rzymu poparł także biskup gdański i synod diecezjalny.
Po II wojnie światowej nastąpił renesans kultu Doroty w Polsce oraz w Niemczech Zachodnich (określano ją tutaj "świętą"). Dnia 9 stycznia 1976 roku Kongregacja do spraw beatyfikacji i kanonizacji zatwierdziła dekret stwierdzający heroiczność życia oraz istnienie kultu od niepamiętnych czasów. Dekret ten tegoż dnia podpisany przez papieża Pawła VI, jest równoznaczny z aktem beatyfikacji (pleni iure). Dnia 13 grudnia 1976 roku odbyły się w związku z tym w katedrze oliwskiej w Gdańsku uroczystości dziękczynne.
Dorota z Mątów to jedyna w polskiej hagiografii osoba, która wybrała formę życia rekluzy. Bardzo wcześnie zaczęła przeżywać stany mistyki w jej najwyższych formach: widzeń, poufałej rozmowy z Chrystusem, nadprzyrodzonych nakazów, stanów ekstazy itp. Wyróżniała się nabożeństwem do Męki Pańskiej. Jest również jedyną w polskiej hagiografii stygmatyczką, chociaż odbicia ran Chrystusa były u niej ukryte. Wizje Doroty były mocno powiązane ze świętami liturgicznymi Kościoła. Wyróniało ją głębokie nabożeństwo do Eucharystii. Komunię św. mogła przyjmować codziennie, co w jej czasach było nadzwyczajnym wyjatkiem.
Centralnym punktem duchowości bł. Doroty jest „przemiana serca”, której doznała w 1385 roku podczas Eucharystii. Jej biografowie stwierdzają, że bł. Dorota miała szczególne nabożeństwo do dusz czyśćcowych i że była z nimi w żywym kontakcie. Za najprostszą drogę do doskonałości uznawała wstręt do grzechu, nawet najmniejszego, oraz całkowite oddanie się Bogu, tak aby nic nie zostawiać dla siebie. Myśl tę, rozwinie potem teologicznie i uzasadni św. Jan od Krzyża (+ 1591). To oddanie polegać ma na zupełnym powierzeniu się Duchowi Świętemu, który przez swoje siedmiorakie dary i nawiedziny, wlewa w wybrane i oddane sobie dusze miłość, która poza Bogiem nic nie widzi i niczego nie pragnie.
Bł. Dorota jest patronką Pomorza, kobiet, matek, małżeństw w potrzebie i odlewników. Wraz z powstaniem diecezji elbląskiej, została w 1992 r. ogłoszona jej patronką przez pierwszego biskupa elbląskiego Andrzeja Śliwińskiego. W ikonografii przedstawiana jest ze stygmatami. Jej atrybutem jest wieża (mur), wskazujące na rekluzorium, albo też mistyczne włócznie. Zob. J. Bosko, J. Jezierski, P. Towarek, Błogosławiona Dorota z Mątów w sztuce sakralnej, w: Beata Dorothea Montoviensis, Prusiae Patrona. 40 rocznica zatwierdzenia kultu błogosławionej Doroty z Mątów Wielkich, red. W. Zawadzki, Kwidzyn 2017, s. 153–180.
Kard. Joseph Ratzinger jako arcybiskup Monachium wygłosił 17. czerwca 1979 r. w kościele św. Michała w Monachium homilię ku czci św. Doroty, tytułując ją: "Drogi do wnętrza" (tłum. na jęz. polski - ks. prof. Marian Borzyszkowski, zob. poniżej). Analizując tekst homilii oraz na podstawie lokalnych opinii, twierdzono, że w czerwcu 1999 r. kard. Ratzinger jako towarszysz pielgrzymki Jana Pawała II do Polski w dn. 6 czerwca w drodze do Elbląga, odwiedził Kwidzyn i modlił się przy celi bł. Doroty. W związku z niepewnością tego faktu, biskup elbląski Jacek Jezierski napisał w czerwcu 2015 r. do papieża seniora Benedykta XVI osobisty list, w którym zapytał o powyższe kwestie. Odpisując na wysłane zapytanie, papież senior Benedykt XVI zaznaczył, że w Kwidzynie nie był i nie modlił się przy domniemanej celi rekluzy, jednak bł. Dorota z Mątów i jej duchowość są niezmiernie bliskie jego sercu. Papież emert w odpowiedzi na prośbę bp. Jezierskiego wyraził zgodę na ponowne wydanie jego kazania z 1979 r., tym razem w dwóch językach: niemieckim i polskim (2016 r.)
W 40. rocznicę zatwierdzenia kultu bł. Doroty, bp elbląski Jacek Jezierski za zgodą papieża seniora Benedykta XVI, wznowił wydanie jego kazania o bł. Dorocie, wygłoszonego niegdyś w Monachium. Tym razem powędrowało ono do odbiorców w dwóch wersjach językowych: polskiej i niemieckiej.
Staraniem ks. bp. Jacka Jezierskiego w 2018 r. ukazała się książka dr hab. Marty Kowalczyk pt. "Błogosławiona Dorota z Mątów" [Flos Carmeli - Poznań 2018]. Książka zaprezentowana została podczas V. Sympozjum Dorotańskiego w Kwidzynie [23 czerwca 2018].
